Op de Strandwal

Hillegom is ontstaan als nederzetting op een duinrug, op het kruispunt van de meest oostelijke strandwal met de Hillegommerbeek. Strandwallen zijn langwerpige zandruggen die van het zuidwesten naar het noordoosten lopen. Daartussen liggen de lager gelegen strandvlakten. Doordat het water van de Rijn vrij in- en uit kon stromen, ontstonden in de strandvlakten veengebieden.

Omstreeks 950 na Christus begonnen rondtrekkende boeren het gebied tussen de kust en het plassengebied te ontginnen. Ze veranderden de wildernis in akkerland en weidegrond en vestigden zich later definitief in het gebied.

Ontstaan van Hillegom

Wanneer Hillegom precies is ontstaan is niet bekend. Wel weten we dat de naam Hillegom voor het eerst is gebruikt in een document van de Abdij van Egmond. Daarin staat dat deze abdij tussen 1083 en 1120 het recht had om voor de kapel van Hillegom een pastoor te benoemen. In 1248 heeft graaf Willem II de kapel aan de abdij van Egmond geschonken.

Graven en edelen

In de veertiende eeuw was Hillegom maar een klein dorpje met ongeveer 50 huizen en 250 tot 300 inwoners. Toch speelde het een belangrijke plaats in het bestuur van Holland. In Hillegom kwam namelijk in de jaren 1340-1348 de adviesraad van edelen bijeen, die graven van Holland bijstond bij het bestuur van het graafschap Holland. Bij die vergaderingen van 's Graven Rade waren belangrijke edelen aanwezig, zoals Jan van Egmond, Simon van Teylingen, Gerard d'Ever, Gerard van Heemstede, Jan Persijn uit Wassenaar en Dirk van Sassenheim.

De Tachtigjarige Oorlog

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden Haarlem en Leiden door de Spanjaarden belegerd en onze streek kwam in de frontlinie te liggen, vooral na het ontzet van Leiden (3 oktober 1574). De legers van de Spanjaarden en de Geuzen richtten veel schade aan in ons gebied. De Maartenskerk brandde uit en 53 van de 57 huizen die het dorp toen telde waren verbrand. Hillegom was een spookdorp geworden. Betere tijden braken echter aan.

Six van Hillegom

Op de Hofstede Elsbroek woonde de Amsterdamse koopman Jan Six I. Hij was bevriend met de schilder Rembrandt en de dichters Hooft en Vondel. Hun zoon Jan Six II kocht in 1722 de ambachtsheerlijkheid Hillegom. Hij pakte het afzanden van de duinen nog grootser aan en liet ten westen van het dorp fraaie wandelavenues aanleggen (nu de Sixlaan, Van den Endelaan en Stationsweg). Six liet ook verbeteringen aanbrengen in het dorp. Er kwamen stenen bruggen, de doorgaande weg werd bestraat en op de Houttuin werd in 1740 de Grote Pomp gebouwd.

Afzandingen en buitenplaatsen

Al in de zestiende eeuw was een begin gemaakt met het afgraven en ontginnen van de binnenduinen. Op de tuinbouwgronden, oftewel "geestgronden" die zo ontstonden, gingen de Hillegommers groenten en fruit telen. Zo ook op De Zanderij. Dit gebied, dat grenst aan onze buurt werd begin 18e eeuw afgegraven in opdracht van Jan Six II van Hillegom.

Loosterweg

De Loosterweg komt met de benaming Lytweg al voor op hele oude kaarten. Het was een weg die grensde aan de oude duinen en liep/loopt van Hillegom tot Voorhout. De gedachte is dat een Looster een afwatering van de duinen was, waarlangs een zandpad liep.

Halverwege de 18e eeuw kwamen de eerste panden op de Loosterweg. Geen van deze bebouwing is helaas meer aanwezig.

Bloembollenteelt

In de negentiende eeuw gingen steeds meer groenten- en fruittelers ook bloembollen kweken. Nadat in 1850 de handel in hyacinten, tulpen en narcissen in het buitenland van start was gegaan, nam de vraag nog verder toe. Kwekers stapten toen massaal over op het kweken en verhandelen van bloembollen.

Vooral in de jaren 1900-1930 ontwikkelde Hillegom zich, meer dan de andere dorpen in de Bloembollenstreek, tot een echt bollendorp. Hier lag toen verruit de meeste kwekerijgrond en hier waren de meeste bollenbedrijven gevestigd. Er verrezen tientallen bloembollenschuren, exportbedrijven, kwekerswoningen en villa's. Veel van deze panden behoren inmiddels tot de vele rijks-, gemeentelijke en beschermde dorpsgezichten die Hillegom nu telt.

In de buurt ontstond vanaf begin 20e eeuw grootschaliger bebouwing. Van de eerste arbeiderswoningen tot de karakteristieke jaren ’30 woningen. De meesten hiervan waren bestemd voor ambtenaren die ten behoeve van een snel groeiende gemeente in de buurt gehuisvest werden.

Tweede Wereldoorlog

Vlak langs onze buurt loopt de spoorlijn Hillegom-Haarlem. Tijdens de bezetting vormde die een doelwit voor de geallieerde vliegtuigen. Het was druk in het luchtruim boven de kuststrook. Vanuit Engeland vertrokken vliegtuigen die de spoorbaan bombardeerden, om te voorkomen dat de Duitsers per trein wapens en voorraden vervoerden. Bovendien moest ook verhinderd worden dat de Duitsers treinen inzetten voor het wegvoeren van Joden en arbeiders naar Duisland.

Op 21 maart 1945 vielen er geallieerde bommen op de Parallelweg en de 2e Loosterweg. Opperwachtmeester van politie D. Noppen maakte proces verbaal op:

“Op woensdag 21 maart 1945, omstreeks 16.30uur, verscheen boven het westelijk deel der gemeente Hillegom een aantal – vermoedelijk vier – Engelsche of Amerikaansche vliegtuigen. Nadat bedoelde vliegtuigen enkele malen hadden rondgecirkeld, zag ik dat zij enkele bommen uitwierpen en daarna in westelijke richting verdwenen. Enkele oogenblikken later werd gemeld, dat aan den Parallelweg vlak bij den spoorbaan Haarlem-Leiden een paar woonhuizen waren getroffen en een groot aantal huizen schade hadden opgelopen.

Tusschen den perceelen no.68 en 75 waren 2 woonhuizen totaal vernield, terwijl de andere aangrenzende perceelen zwaar waren beschadigd. Bovendien waren van de meeste woonhuizen aan den Parallelweg alhier, benevens die aan den Loosterweg 11 in de onmiddelijke nabijheid gelegen, alle glasruiten vernield.”

Noppen constateerde bovendien dat op nummer 71 slachtoffers gevallen waren. De timmerman Nic. Weijers en zijn echtgenote M.M. Weijers-van der Lans werden gewond, terwijl de 19-jarige Margaretha van der Lans, die bij hen werkte als hulp in de huishouding, ter plekke overleed.

Op vrijdag 30 maart 1945 was het opnieuw raak, nu aan de 2e Loosterweg. Om kwart voor tien ’s ochtends verschenen weer vier Engelse vliegtuigen boven Hillegom, die bommen boven de spoorlijn lieten vallen. Volgens opperwachtmeester J. ten Brink waren “…..de perceelen Loosterweg II no. 120,122a en 122b door een voltreffer geraakt en nagenoeg totaal vernield, terwijl de perceelen Loosterweg II no. 124,126,123 en 125 vrij ernstig werden beschadigd.”

In deze huizen vielen geen slachtoffers. Er viel echter wel een dode op straat. De 42-jarige smid J.H. Duivenvoorden, die in de Spoorlaan op nummer 12 woonde, wandelde juist met zijn vrouw en kind op de 2e Loosterweg toen de vliegtuigen overkwamen. Zijn vrouw verklaarde later: “wij gingen onmiddellijk op den grond liggen, terwijl kort daarna eenige bommen achter ons vielen. Mijn man kreeg een bomscherf in zijn rug, terwijl mijn kind en ik niets mankeerden. Vermoedelijk was mijn man op slag dood.”

Ook aan het eind van de Parallelweg, nabij de Beeklaan werd door het bombardement grote schade aangericht. Een heel blok huizen werd verwoest. Hierbij vielen geen slachtoffers omdat de bewoners allemaal waren geevacueerd. Na de oorlog moest het puin geruimd worden. In 1947 werden in totaal dertien panden gesloopt: 2e Loosterweg 120, 122 en 122a en op de Parallelweg de nummers 69 en 71 en 157 tot en met 177.

Na de oorlog

Na de oorlog zijn de vernielde panden opgebouwd en is op de overige open percelen nieuwbouw gepleegd. In de afgelopen jaren is, na het vertrek van transportbedrijf Berbée, een nieuwe wijk verrezen op dit terrein verrezen met als naam ’t Zand. Hiermee heeft de buurt zijn huidige omvang bereikt.

Station Hillegom I (1900-1945)

Op 1 mei 1900 werd het nieuwe station Hillegom geopend op de 2e Loosterweg, ter hoogte van de hiervoor omgedoopte Stationsweg. Op deze datum sloten de stations Hillegommerbeek en stations Loosterweg-Pastoorslaan. Het nieuwe station had een middenperron met overkapping, wachtkamers en dienstgebouwen. Dankzij goederensporen kon het station ook dienen voor het vervoer van onder meer bloembollen.

Een belangrijke mijlpaal vormde de elektrificatie van de spoorlijn in 1927. Daartoe verschenen langs de spoorbaan masten met bovenleidingen.

In de vroege ochtend van zondag 12 november 1944 stopte op het Hillegomse station een trein met ongeveer 1500 tot 2000 mannen uit Rotterdam. De Duitsers hadden hen door middel van razzia's bij elkaar gedreven en hen in goederen- en veewagons op transport naar Duitsland gesteld. In totaal werden op 10 en 11 november ongeveer 50.000 Rotterdammers en Schiedammers weggevoerd. De meesten te voet of per schip en ongeveer 10.000 man per trein.

Eén van de laatste treinen, die de route Amsterdam-Amersfoort volgde, stopte in de vroege ochtenduren bij het Hillegomse Station. Er werd waarschijnlijk alleen 's nachts gereden omdat men overdag de kans liep beschoten te worden door de geallieerden. De dwangarbeiders zaten opgepakt in 30 tot 35 veewagens, die begeleid werden door zwaar bewapende Duitse militairen. De toestand in de trein was erbarmelijk. De mannen hadden honger en dorst. Nadat ze opgepakt waren hadden ze bijna niets meer te eten gehad. In de volgepropte treinwagons kon men zich niet wassen en wc's waren er ook niet.

Het bericht ging als een lopend vuurtje door het dorp. Wanneer de trein weer ging vertrekken wist niemand. In elk geval moest er hulp komen. Tientallen mensen begonnen in het dorp voedsel in te zamelen. Hoewel er in de hongerwinter in Hillegom steeds minder te eten was, gaven veel mensen hun schaarse voedsel weg. Veel mensen schonken hun laatste stukje brood en ander voedsel. Het was onbegrijpelijk, hoe gauw  meerdere bakfietsen tot de rand toe gevuld waren. De trein is de hele zondag in Hillegom blijven staan. Vele Hillegommers waren bij de hulpverlening betrokken. Om kwart over 7 's avonds moesten de deuren dicht. De mensen werden weggejaagd. Bij het dichtgooien van de deuren werd geroepen: "Dank Hillegom, bedank de burgerij". De trein is pas om half elf weggereden.

Door de oorlogsomstandigheden raakte het station daarna voor personenvervoer buiten gebruik. Na de bevrijding volgde definitieve sluiting omdat het reizigersaanbod onvoldoende was. In latere jaren stopten er nog wel treinen in de weekenden van de bollentijd. Als laad- en losplaats van bloembollen bleef het station nog decennialang een functie vervullen.

Station Hillegom II (2000-heden)

Nieuw rijksbeleid, eind jaren '80 ten aanzien van de bereikbaarheid mondde uit in het plan tot vestiging van een nieuw station in Hillegom. Nadat aanvankelijk de Beeklaan in beeld was geweest, werd gekozen voor de locatie van het vorige station. Op 31 mei 2000 werd het nieuwe station Hillegom officieel geopend.

Delen van dit artikel komen uit de Canon van Hillegom, een uitgave van de Stichting Vrienden van Oud Hillegom. Tevens komen delen van dit artikel uit "Hillegom '40-'45", een boek van Frans Out. De foto's van de Tweede Wereldoorlog komen uit het archief van Frans Out. De foto van Jan Six II komt uit de collectie Six in Amsterdam.